21 May 2014

Penglibatan Wangsa Diraja Dalam Pasukan Sukarelawan (Home Guard)

Raja-Raja Melayu Negeri Melayu Bersekutu 
Menyingkap tadbir sejarah Pasukan Sukarelawan didalam negara khususnya Home Guard (Pengawal Kampung) dan penglibatan Raja-Raja Melayu dan Putera-Putera Raja khususnya didalam Negeri-Negeri Melayu Bersekutu didalam Pasukan Sukarelawan amnya.Sebagaimana Negeri-Negeri Melayu Bersekutu yang merupakan Negeri dibawah naungan Ke’rajaan British dan titik tolak serta batu asas kepada pembentukkan Negara Malaysia yang bermula dari Pembentukkan Negeri-Negeri Melayu Bersekutu kemudian Persekutuan Tanah Melayu kemudian Malaysia.

Huraian mauduk ini akan memberikan gambaran didalam sentuhan Raja-Raja Melayu dan Putera-Putera Raja dalam memberi nafas dan pengisian didalam membentuk perwatakan dan kesungguhan didalam mengangkat Pasukan Sukarelawan didalam penyertaan mereka bagi menarik minat anak watan. Penyertaan Putera-Putera Raja didalam memberi nafas dan pengisian maka tidak terkecuali terdapat jua yang telah gugur sebagai seorang perajurit dan pejuang bersama-sama anggotanya yang lain  demi Pasukan dan tanah air. Contoh yang boleh dilihat adalah Y.M. Raja Kapten Aman Shah bin Raja Kechil Sulung Harun Al Rashid Al-Haj Ibni Almarhum Sultan Sir Idris Murshid al-Azzam Shah Rahmatullah yang merupakan seorang Pegawai Daerah kemudian memakai pakaian seragam sebagai seorang Angkatan Sukarelawan Tentera untuk berbakti kepada Negara semasa penjajahan jepun di Tanah Melayu.

Undang-undang Darurat yang diisytiharkan oleh kerajaan pada 16 Jun 1948 telah membawa kerajaan mengambil pelbagai tindakan dalam usaha membanteras habis-habisan akan ancaman yang telah dicetuskan oleh pengganas komunis.[1] Ordinan Undang-Undang Darurat 1948 melalui peruntukan Undang-Undang Darurat No.10, 1948, bidang kuasa pasukan Home Guard telah digariskan secara umum oleh kerajaan di bawah bidang kuasa Pesuruhjaya Tinggi British.


Dengan kuasa dan perakuan Pesuruhjaya Tinggi British melalui Seksyen 4 Ordinan Peraturan-Peraturan Darurat 1948, Pesuruhjaya Tinggi telah mengeluarkan arahan Darurat (Home Guard) (Pindaan) Peraturan-Peraturan 1952 dengan pindaan;

a)       Terhadap pentakrifan “competent authority”[2]
b)       Pengertian terhadap konsep kawasan Home Guard yang merujuk kepada
Inspektor General membawa maksud Inspector General Home Guard”[3]

Sejarah kewujudan Angkatan Sukarelawan telah bermula semenjak 1902 lagi apabila Kerajaan Inggeris menubuhkan Pasukan Sukarela di Negeri-negeri Melayu Bersekutu yang dipanggil Federated Malay States Volunteer Force (FMSVF), Pasukan Sukarela di Negeri Melayu Tidak Bersekutu pula dipanggil Unfederated Malay States Volunteer Force (UNFMSVF) dan di Negeri-Negeri Selat pula ialah The Straits Settlement Volunteer Force (SSVF)[4]. Angkatan Sukarelawan telah memainkan peranan yang begitu penting terutamanya semasa dalam Peperangan Dunia Kedua, Darurat 1948-1960 dan konfrontasi.

Tindakan yang dibuat oleh pihak kerajaan adalah dengan menubuhkan pasukan pengawal kampung atau Home Guard di kampung-kampung dan juga Kampung Baru. Tujuannya adalah bagi memastikan kawalan keselamatan di kawasan terbabit dapat dikawal rapi oleh penduduk tempatan sendiri dengan kerjasama pasukan keselamatan yang lain. Namun sebelum Penubuhan Pasukan Home Guard, telah wujud sebelum itu pasukan-pasukan lain yang seumpamanya di Persekutuan Tanah Melayu ketika itu. Selain polis dan tentera (termasuk pasukan dari negara Komanwel), terdapat juga pasukan Special Constabulary (SC), Police Jungle Squad, Police Field Force (PFF) dan Auxiliary Police (AP).

Pasukan Home Guard merupakan sebuah unit keselamatan yang dibentuk berasaskan penyertaan secara sukarela, namun dari segi pengurusan pengendalian latihan dalam pasukan sukarelawan ini amat sistematik. Ini kerana, sejurus pengisytiharan darurat dibuat, faktor desakan dan tekanan daripada pengganas komunis yang bermaharalela di tanah air memaksa pihak British menyelaraskan secara teratur pasukan Home Guard sebagai sebuah organisasi yang penting pada waktu itu. Justeru, pasukan Home Guard menjadi nadi penting kepada pasukan bersenjata utama lain kerana mereka meringankan beban pasukan bersenjata khususnya di kawasan-kawasan kampung.

Undang-undang Darurat yang diisytiharkan telah membawa Lieutenant General Sir Rawdon Briggs dilantik sebagai Pengarah Operasi di Persekutuan Tanah Melayu pada April 1950 bagi membantu pihak kerajaan menghadapi ancaman komunis. "Salah satu langkah yang diambil olehnya dalam memerangi ancaman komunis adalah meneruskan rancangan penempatan semula yang telah dilakukan oleh Sir Henry Gurney.[5] Usaha penubuhan pasukan Home Guard telah digerakkan bermula September 1950.[6]

Ketua Home Guard Persekutuan (Inspector General of Home Guard) merupakan peneraju dalam pasukan Home Guard seluruh Persekutuan Tanah Melayu.[7] Merangkap Ketua Pengarah Operasi dalam pasukan  Home Guard yang menerima arahan dari Setiausaha Pertahanan. Selain itu, bertanggungjawab jua dalam menguruskan keperluan-keperluan utama pasukan ini berhubung peralatan senjata dan lain-lain peralatan yang diuruskan bersama pihak SWEC.[8] Ketua Home Guard Persekutuan tidak terlibat secara langsung dalam soal perjalanan sesebuah operasi tetapi bertanggungjawab sepenuhnya untuk menguruskan pentadbiran pengurusan dan juga tahap kecekapan serta disiplin pasukan secara langsung.

Seorang Putera Raja yang terlibat secara langsung didalam pentadbiran Home Guard sewaktu zaman darurat adalah Almarhum Duli Yang Maha Mulia Tuanku Munawir Ibni Almarhum Tuanku Abdul Rahman, Yang Dipertuan Besar Negeri Sembilan yang memerintah Negeri Sembilan Darul Khusus sekitar 1960 – 1967. Almarhum telah mengalas tanggungjawab sebagai District Home Guard Officer sekitar tahun 1952-1957 di beberapa daerah dalam Negeri Sembilan antaranya Kuala Pilah dan Tampin. District Home Guard Officer adalah suatu jawatan didalam pasukan Home Guard. Rujuk rajah dibawah.

Jawatan
Pangkat
State Home Guard Officer
Lt. Col (Home Guard)
Deputy atau Timbalan
Major (Home Guard)
District Officer atau Pegawai Daerah
Major (Home Guard)
District Home Guard Officer
Major atau Kapten (Home Guard)
C.O Battalion
Leftenan/Lieut (Home Guard)
Adjutant (pegawai Tentera)
W.O. I dan II
Inspektor Home Guard
W.O. I dan II
Company Comander
Sarjan
Pengajar Tetap
Sarjan
Komander Platun
Kopral
Komander Bahagian/Sekseyen
Lans. Kopral
Jadual 2: Hierarki perjawatan pasukan Home Guard.
(Sumber: U/1 Home Guard Regulations and Instructions, “Home Guard Ranks”, hlm. 64 [SULIT])

Susunan kedudukan pangkat pasukan Home Guard yang ditunjukkan dalam jadual di atas menjelaskan peranan yang telah dilaksanakan oleh Almarhum Duli Yang Maha Mulia Tuanku Munawir Ibni Almarhum Tuanku Abdul Rahman semasa bergelar Tunku Laksamana Negeri Sembilan. Seandainya diteliti lipatan sejarah penjawatan Pengawai Daerah dan Penghulu, ianya adalah jawatan yang sering disandang oleh golongan bangsawan dan secara tidak langsung memperlihatkan sentuhan golongan ini kepada pasukan Home Guard. Demikian jua Almarhum Paduka Sri Sultan Saleh’uddin Abdul Aziz Shah Al Haj ibni Almarhum Sultan Sir Hisham’uddin Alam Shah Al Haj yang menjawat tanggungjawab sebagai C.O Battalion Kampong Home Guard, Ipoh 1949-1953.[9]

Bidang kuasanya yang telah ditetapkan dalam Undang-Undang Home Guard. Jika dilihat dari segi Arahan Organisasi Home Guard (Home Guard Command Organisation) secara umumnya struktur organisasi pasukan Home Guard negeri atau di negeri-negeri atau Negeri-Negeri Selat diketuai oleh Ketua Home Guard Negeri. Beliau dibantu oleh seorang Timbalan Ketua Home Guard Negeri, yang akan dibantu oleh sorang Penolong SHGO (State Home Guard Officer). Pada peringkat seterusnya pula, Pegawai Daerah atau DO akan mengetuai pasukan Home Guard di setiap daerah dibawahnya. Jawatan ini dibantu oleh Pegawai Home Guard Daerah atau DHGO (District Home Guard Officer) dan juga Pegawai Home Guard  berpangkat Inspektor. Kemudiannya, selepas DHGO (District Home Guard Officer), pasukan Home Guard akan diterajui oleh pegawai-pegawai Komander Batalion yang dilantik mengikut keperluan. Manakala pada peringkat bawahan pula, terdapat jawatan-jawatan seperti PSI, Coy Comander, PI Comander sehinggalah kepada jawatan Komander Seksyen yang akan mengetuai anggota-anggota Home Guard peringkat paling bawah.[10]

Manakala di peringkat daerah pula, Pegawai Daerah (District Officer) akan mengetuai keseluruhan anggota pasukan Home Guard yang ada dalam daerah pentadbirannya. Pegawai Daerah bertanggungjawab menerajui pasukan Home Guard untuk memastikan anggota-anggota Home Guard daerah mempertingkatkan keberkesanan tugasan mereka. Pegawai Daerah ini juga akan dibantu oleh beberapa orang Pegawai Inspektor Home Guard yang akan memainkan peranan penting dalam pengendalian latihan dan pentadbiran pasukan Home Guard dalam daerah pengawasan beliau. Walau bagaimanapun pegawai berpangkat Inspektor ini tidak akan memegang sebarang kuasa eksekutif melainkan hanya dalam sesuatu operasi khusus sahaja.

Di samping Pegawai Daerah dan Pegawai Home Guard Daerah, dalam keadaan tertentu, Pegawai-Pegawai Home Guard Daerah (DHGO) boleh dilantik bagi membantu jentera pentadbiran. Di peringkat kawasan pula, anggota Home Guard diselaraskan ke dalam “Company” atau kumpulan yang terdiri daripada 150 orang anggota. Kompeni ini dibahagikan kepada beberapa platun  yang terdapat sekurang-kurangnya 30 orang anggota dalam satu platun. Setiap platun dibahagikan kepada seksyen yang terdiri daripada 10 orang anggota dipilih oleh Komander. Jumlah anggota dalam sesebuah platun atau unit-unit berkenaan adalah tidak tetap kerana ia bergantung kepada keadaan ancaman yang dihadapi di sesebuah kawasan. Sekiranya keadaan terdesak, battalion boleh ditubuhkan namun hal ini bergantung kepada situasi semasa dan mestilah melibatkan keputusan dari pihak tertinggi organisasi.

Di kawasan kampung, penghulu memainkan peranan utama dalam menggerakkan pertahanan pasukan Home Guard di kawasan yang ditadbirnya dilantik sebagai peneraju utama anggota-anggota Home Guard di sesebuah kampung.[11] Di samping itu penghulu juga terlibat dalam menyampaikan arahan dari Ketua Home Guard Persekutuan kepada anggota-anggota di kawasan kampung. Adakalanya seseorang penghulu itu dilantik sebagai Komander Batalion atau menjadi ketua pasukan Home Guard di kawasan mukim mereka.

BERIKUT ADALAH DIANTARA RAJA-RAJA MELAYU YANG MENJADI SEBAHAGIAN DARIPADA ANGKATAN PASUKAN SUKARELAWAN SEMASA KERAJAAN BRITISH.[12]
1887 - 1916 - Paduka Seri Sultan Sir Idris Murshid al-Azzam Shah Rahmatu’llah ibni al-Marhum Raja Bendahara Alang Iskandar,
Kolonel Kehormat 1st (Perak) Batalion MSVI. 
1918 - 1938 - Paduka Seri Sultan Sir Iskandar Shah al-Kaddasu’llah ibni al-Marhum Sultan Sir Idris Murshid al-Azzam Shah Rahmatu’llah,Kolonel Kehormat Batalion Perak, Malay Volunteer Infantry (MVI) 18/7/1919-1931,Kolonel Kehormat Batalion 1st (Perak), Federated Malay States Volunteer Force (FMSVF) 1/8/1931-1938.
1938 - 1948 - Paduka Seri Sultan Abdul Aziz al-Mu’tasim Billah Shah Nikmatu’llah ibni al-Marhum Raja Muda Musa,Enlisted as a Private MSVI 1920, cmsnd as 2nd Lieut 1923, prom Lieut 1927, prom Hon Capt 13/7/1931, and Hon Col 1st (Perak) Btn MSVF 7/12/1938, Hon Group Capt SSVAF 1/1/1941. 1948 - 1963 - Paduka Seri Sultan Sir Yusuf Izzuddin Rathiu’llah Ghafaru’llahulahu Shah ibni al-Marhum Sultan Sir Abdul Jalil Nasiruddin Muhtaram Shah, enlisted as a Private 1st (Perak) Btn MVI 1924, cmsnd as 2nd-Lieut 23/8/1926, transf FMS Vol Force (reserve) 1933, prom Lieut Reserve of Officers 1935. 
1963 - 1984 - Paduka Seri Sultan Idris II al-Mutawakil Allahahi Afifu’llah Shah ibni al-Marhum Sultan Iskandar Shah Kadasu’llah,Cmsnd as 2nd-Lieut FMSVF [Federated Malay States Volunteer Force] 1941, volunteer Giu Tai 1944-1945 but secretly employed with “Force 136” 1945, transferred Malay Regt 1951, served in Malayan Emergency in Pahang and Negri Sembilan, prom Capt 1/5/1954, retd as Maj,
D.Y.A.M. Raja Di-Hilir Perak, Raja Haji Kamaral zaman bin Raja Haji Ngah Mansur Ibni Almarhum Sultan Abdullah Muhammad Shah II,Batalion MSVI berpengkat Leftenan 2/8/1929. 
Y.A.M Raja Kechil Besar, Brigadier Jeneral Datuk Sri Raja Lope Nur Rashid bin Raja ‘Abdu’l Rahman,2nd-Lieut MVI 1932-1933, Berpindah kepada Rejimen Askar Melayu  1/3/1933 sehingga berpangkat Brigadier Jeneral 
1898 - 1938 - Paduka Sri Sultan Sir Alauddin Sulaiman Shah ibni al-Marhum Raja Muda Musa [Marhum 'Atiqu'llah],Kolonel Kehormat Batalion Selangor, MVF, 18/6/1919.Kolonel Kehormat Batalion Selangor 2nd (Selangor). Malay States Vol. Regt. 1/8/1931-1938. 
1942 - 1945 - Paduka Sri Sultan Musa Ghiathuddin Riayat Shah ibni al-Marhum Sultan ‘Ala ud-din Sulaiman Shah,Sertai Pasukan Polis Bersekutu sebagai Penolong Penguasa Polis 1913, Bersara sebagai Penolong Pesuruhjaya Polis 1916,Leftenan Malay Volunteer Infantry (MVI) 1916,Kapten Kehormat Volunteer Force (MVF) 25/2/1932, 
1938-1942 & 1945-1960 - Paduka Sri Sultan Hishamuddin Alam Shah al-Haj ibni al-Marhum Sultan Alauddin Sulaiman Shah,Kolonel Kehormat Batalion Selangor 2nd (Selangor), FMSVF 8/6/1938-1942. Kapten Kehormat SSVAF 1/1/1941. 
1960 - 2001 - Paduka Sri Sultan Salehuddin Abdul Aziz Shah Alhaj ibni al-Marhum Sultan Hishamuddin Alam Shah Alhaj,Mejar Kehormat Royal Malay Regt 1960, Insp. Auxiliary Police 1949-1953,
C.O Battalion Kampong Home Guard, Ipoh 1949-1953
1917 - 1932 - Baginda Sultan Sir Abdullah al-Mu’tasim Bi’llah Shah ibni al-Marhum Sultan Sir Ahmad Mua’azzam Shah ibni al-Marhum Bendahara Sri Maharaja Tun‘Ali,Kolonel Kehormat Batalion Pahang, Malay States Volunteer Regt, October 1923-1932. 
1932 - 1974 Colonel H.R.H. Paduka Sri Baginda Sultan Sir Abu Bakar Riayat ud-din al-Mu’azzam Shah ibni al-Marhum Sultan Sir ‘Abdu’llah al-Muhtasim Billah Shah ibni al-Marhum Sultan Sir Ahmad Mua’azzam Shah,Cmsnd as 2nd-Lieut. 4th (Pahang) Btn, Malay Volunteer Infantry 1931, resig 22/6/1932, Kolonel Kehormat Batalion 4th (Pahang) FMS Volunteer Force 23/61932-1942. Japanese forces occupied Pahang 3rdJanuary 1942 and immediately imposed a military administration over the state. The sultan secretly supported the formation and organisation of the Tentera Wataniah in 1942, of which he became titular C-in-C. He also supported cooperation with the clandestine activities of “Force 136” and was taken under their protection 17th August 1945. He subsequently returned to the capital under escort of “Force 136” and resumed full control 8th September 1945.
1974 - Baginda Sultan Haji Ahmad Shah al-Musta’in Billah ibni al-Marhum Sultan Sir Abu Bakar Riayat ud-din al-Mu’azzam Shah,Cmsnd as 2nd Lieut 4th Btn RMR 1953, prom Maj 1963, o/c 12th Infantry Btn (TA) 1963-1965, retd as Lieut-Col 1965.Kolonel Kehormat Pahang Home Guard 19/8/1958,
1888 - 1933 - Tuanku Muhammad Shah ibni al-Marhum Tuanku Antah,Kolonel Kehormat Batalion Negeri Sembilan Malay Volunteer Infantry (MVI), 18/7/1919-1931. 
1933 - 1960 - Tuanku ‘Abdu’l Rahman ibni al-Marhum Tuanku Muhammad,Leftenan Batalion Negeri Sembilan Malay Volunteer Infantry (MVI) 1916,Kolonel Kehormat Batalion 3rd (Negeri Sembilan) Federated Malay States Volunteer Force (FMSVF), 3/8/1933-1942.

Foto memperlihatkan Paduka Sri Sultan Hishamuddin Alam Shah sedang melihat Pasukan Keselamatan SC. Sumber Foto : Google
Pasukan Kawalan Tempatan, Pengawal Kampung (bahasa Inggeris: Home Guard) ialah satu pertubuhan sukarelawan yang memainkan peranan dalam mengawal keselamatan semasa keadaan darurat 1948 yang berlaku di Persekutuan Tanah Melayu. Pasukan ini ditubuhkan British mengikut acuan Home Guard (United Kingdom). Namun Pasukan Pengawal Kampung ini dibubarkan setelah darurat diisytiharkan tamat pada 31 Julai 1960.[13] Apabila berlaku Konfrontasi Indonesia-Malaysia pada 1963-1965, pasukan ini diwujudkan kembali bagi membantu agensi keselamatan menangani pendaratan dan penyusupan pihak Indonesia. Ia dibubarkan kembali selepas konfrontasi ini tamat. Selepas berlakunya Peristiwa 13 Mei 1969, pemimpin negara menyedari perlunya satu pasukan sukarela yang tetap bagi membantu kerajaan dalam menangani masalah dan ancaman keselamatan.

Pada tanggal 11 Januari 1972, Ikatan Relawan Rakyat Malaysia (RELA) ditubuhkan. Kemudian Penubuhan Pasukan Sukarelawan Malaysia 2012 dan pada tahun 2014 Jabatan Sukarelawan Malaysia diluluskan sebagai sebuah Jabatan Kerajaan. Sejak dari awal penubuhannya lagi, fungsi yang dimainkan oleh pasukan Home Guard kepada keselamatan negara adalah penting. Selain menjadi nadi utama dalam membantu pihak berkuasa keselamatan awam mengekang komunis, pasukan Home Guard turut memainkan peranan sebagai “mata dan telinga” kerajaan.

Sumber http://militarybadgecollection.com/
Secara kesimpulannya sentuhan diraja didalam pasukan sukarelawan tidak dapat dinafikan lagi akan penglibatannya dan yang dinyatakan ini hanya cebisan sahaja. Jika direnungi penglibatan yang dinyatakan perihal penghulu yang memainkan peranan utama dalam menggerakkan pertahanan pasukan Home Guard di kawasan yang ditadbirnya dilantik sebagai peneraju utama anggota-anggota Home Guard di sesebuah kampong merupakan benih warisan diraja yang turun temurun mengalas tanggungjawab sebagai Penghulu sebelum tahun 1970an. Maka kesimpulan jua dapat difikirkan bahawa Jabatan Sukarelawan Malaysia yang merupakan satu jabatan yang di asas dari Home Guard mempunyai sentuhan diraja sebagaimana Pasukan Polis DiRaja Malaysia dan Angkatan Tentera Malaysia.



[1] Pengisytiharan Darurat sebenarnya telah dibuat lebih awal oleh Sir Edward Gent yang merupakan Pesuruhjaya Tinggi British ketika itu. Keganasan komunis mencapai kemuncaknya apabila 3 orang peladang Eropah telah mati dibunuh di Sungai Siput, Perak pada 16 Jun 1948. Kejadian tersebut menyebabkan Darurat diisytiharkan pada petang tersebut meliputi kawasan Ipoh dan Sungai Siput, Perak serta daerah Kluang, Muar, Kulai dan Plentong di Johor. Butiran lanjut, sila rujuk Ho Hui Ling, Darurat 1948-1960 Keadaan Sosial di Tanah Melayu, Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya, 2004, hlm. 15
[2] “Competent authority” bermaksud bahawa Menteri Besar dan juga Pegawai Home Guard Negeri di setiap negeri dan juga Pesuruhjaya Residen, Pegawai Home Guard Negeri di Negeri-Negeri Selat, serta semua Pegawai Daerah atau individu yang diakui sebagai wakil pihak Menteri Besar atau Pesuruhjaya Residen. Lihat Federation of Government Gazette No. 10 of 1948, hlm. 2.
[3] Federation of Government Gazatte No. 10, 1948, hlm. 2.
[4] The Volunteer Forces Of The Federated And Unfederated States Of Malaya, And The Straits Settlements: 1940- 1942, Summary- Audrey Holmes Mccormick
[5] Briggs telah memindahkan lebih kurang 650,000 setinggan ke 600 buah penempatan baru (Kampung Baru) dalam tempoh empat tahun dengan kos sebanyak AS$44.3 juta. Rujuk Mohd. Reduan Haji Asli, Pemberontakan ersenjata Komunis, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2008, hlm. 43.
[6] Dennis, P. & Grey, J., Emergency and Confrontation Australian Military Operations in Malaya and Borneo 1950-1966, Australia: Allen & Unwin Pty Ltd, 1996, hlm. 58.
[7] Dari tahun 1948-1960’an  Ketua Pasukan HG Persekutuan Tanah Melayu diterajui Sgd. Maj. Gen. E.B. de Fonblanque. Beliau merupakan ketua pasukan Home Guard yang  telah berjaya  meletakkan pasukan Home Guard  menjadi pasukan keselamatan yang dihormati dan disegani ekoran perkhidmatan cemerlang anggota pasukan Home Guard.
[8] State War Executive Committee atau Jawatankuasa Eksekutif Perang Negeri.
[9] Royal Ark Selangor page 9
[10] Untuk melihat struktur organisasi Home Guard negeri dan Negeri-Negeri Selat di Tanah Melayu, sila lihat Lampiran B.
[11] U/10 Home Guard Appointments, Def. Y. 37/4/37, “Letter from E.B. David, the Secretary of Defense, David to all Chairman SWEC’S of State/Settlements”, 16 Oktober 1952. [SULIT]
[12] Royal Ark Selangor, Perak, Negeri Sembilan dan Pahang
[13] Ikatan Relawan Rakyat - Pengenalan, Kementerian Dalam Negeri Malaysia.

*** Pentadbiran Dan Perkembangan Pasukan Home Guard - Zulkifli Muhamad

No comments:

Translate